روایات نوروز سه دسته اند: برخی در تأیید و تمجید نوروز است؛ برخی در مذمت آن و دسته سوم نه رد می کنند و نه اثبات.
الف. روایاتی که تأیید نوروز کرده و برای روز اول فروردین اعمال مخصوص در نظر گرفته اند:
الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّ یَوْمَ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أَخَذَ فِیهِ النَّبِیُّ ص لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع الْعَهْدَ بِغَدِیرِ خُمٍّ فَأَقَرُّوا لَهُ بِالْوَلَایَةِ فَطُوبَى لِمَنْ ثَبَتَ عَلَیْهَا وَ الْوَیْلُ لِمَنْ نَکَثَهَا...مَا مِنْ یَوْمِ نَوْرُوزٍ إِلَّا نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَج.(1)
صاحب کتاب بحارالانوار مؤید گفته ما است. حدیث معلّى است از امام صادق علیه السّلام که نوروز همان روزیست که پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم براى امیرالمؤمنین علیه السّلام در غدیر خم بیعت گرفت و اقرار به ولایت او کردند، و خوشا بر آن که بدان ثابت ماند، واى بر آنکه آن را بشکند، و روزیست که رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله على علیه السّلام را بوادى جن فرستاد تا از آنها پیمان ستد، و روزیست که به اهل نهروان پیروز شد و ذو الثدیة را کشت، و روزیست که قائم ما خاندان ظهور کند با کارگزاران و خدایش به دجّال پیروز گرداند و او را بر کناسه کوفه بدار زند، هیچ نوروزى نیاید جز آنکه ما در آن توقع فرج داریم، زیرا آن از روزهاى ما است که فرسش نگه داشتند و شما آن را گم کردید.(2)
أَقُولُ رَأَیْتُ فِی بَعْضِ الْکُتُبِ الْمُعْتَبَرَةِ رَوَى...عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع یَوْمَ النَّیْرُوزِ فَقَالَ ع أَ تَعْرِفُ هَذَا الْیَوْمَ ... فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ علیه السلام...فَقَالَ یَا مُعَلَّى إِنَّ یَوْمَ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أَخَذَ اللَّهُ فِیهِ مَوَاثِیقَ الْعِبَادِ أَنْ یَعْبُدُوهُ وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ أَنْ یُؤْمِنُوا بِرُسُلِهِ وَ حُجَجِهِ وَ أَنْ یُؤْمِنُوا بِالْأَئِمَّةِ ...(3)
مرحوم مجلسی در بحار باب بیست و دوم نوروز و تشخیص آن می نویسد:
به سندى از معلّى بن خنیس که در نوروز نزد امام صادق علیه السّلام رفتم، فرمود: امروز را می شناسى؟ گفتم روزیست که عجمها بزرگش دارند و به هم هدیه دهند قربانت، فرمود: به کعبهاى که در مکّه است، این شیوه براى امریست دیرین که تفسیرش کنم برایت تا بفهمى، گفتم: اى آقایم، آن را از شما بدانم دوستتر است نزد من از اینکه مردههایم زنده شوند و دشمنانم بمیرند، فرمود: در نوروز بود که خدا از بندههایش پیمان گرفت او را بپرستند و شریک با او نیاورند، و به رسولان و حججش بگروند، و به ائمّه علیهم السلام ایمان آرند.(4)
أَقُولُ رَوَى الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی الْمُهَذَّبِ وَ غَیْرُهُ فِی غَیْرِهِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ یَوْمُ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی یَظْهَرُ فِیهِ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ وُلَاةَ الْأَمْرِ ... وَ مَا مِنْ یَوْمِ نَیْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَجَ ... (5)
شیخ احمد بن فهد حلى در کتاب «مهذب» و دیگران در تألیفات خود از معلى بن خنیس و او از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: نوروز، روزى است که قائم ما اهل بیت و صاحب امر خلافت در آن روز قیام مىکند و خداوند او را بر دجال پیروز مىگرداند. او دجال را در مزبله کوفه بدار مىآویزد، هیچ روز نوروزى نمىگذرد مگر اینکه ما در آن روز انتظار فرج داریم. زیرا نوروز از روزهاى ماست. ایرانیان آن روز را حفظ کردند، ولى شما عربها آن را ضایع کردید! (6)
اسلام عید نوروز را نه به طور کلی رد نموده و نه به صورت کلی قبول کرده است بلکه اسلام یکسری از کارهای خوب نوروز که جنبه الهی داشت و سعادت بشر در آن بود قبول کرد و به آن جهت شرعی و اسلامی داد و جهات منفی و بدش را که بوی شرک و خرافات و انحراف می‌داد ممنوع نمود
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح می نویسد: حضرت صادق علیه السلام به معلی بن خنیس تعلیم فرموده که چون روز نوروز شود؛ غسل کن و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوهای خوش خود را خوشبو گردان و در آن روز روزه بدار. پس چون از نماز پیشین و پسین و نافله های آن فارغ شدی چهار رکعت نماز بگذار یعنی هر دو رکعت به یک سلام و ... (7)
ب. روایتی که در مذمت نوروز است
مناقب شهر آشوب: روایت شده است که، منصور از حضرت امام موسى بن جعفر علیه السّلام تقاضا کرد: روز عید نوروز جهت تبریک [با وى] بنشینند و هر چه مىآورند بگیرند. حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام فرمود: من اخبار را که از جدم رسول اللَّه رسیده است بررسى کردهام و در رابطه با این عید خبرى نیافتم، این عید از آیین ایرانیان است و اسلام آن را از بین برده است و پناه مىبریم به خدا که آنچه را اسلام محو کرده است زنده کنیم، منصور گفت: این کار را جهت تدبیر لشکریان انجام مىدهیم تو را به خداى بزرگ سوگند مىدهم بنشینى و حضرت نشست.
رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله فلم أجد لهذا العید خبرا، و إنه سنة للفرس و محاها الإسلام، و معاذ اللَّه أن نحیی ما محاه الإسلام... (8)
عید نوروز
ج. روایاتی که نه رد و نه اثبات می کند
هدیّهاى براى امیرالمؤمنین علیه السّلام آوردند در روز نوروز، فرمود: این چیست؟ عرض کردند: یا امیرالمؤمنین امروز نوروز است، فرمود: هر روز را براى ما نوروز بسازید. و روایت کردهاند که آن حضرت علیه السّلام فرمود: نوروز ما هر روز است.(9)
علامه مجلسی سپس می‌نویسد: «اخبار معلی بن خنیس از جهت سند قوی‌تر از این روایت(موسی بن جعفر) هست و بین اصحاب شهرت بیشتری دارد.»(10) اما مخفی نماند که علمای معاصر روایت معلی را هم سندا ضعیف می دانند.(11)
یکی از محققان می‌نویسد: «اسلام عید نوروز را نه به طور کلی رد نموده و نه به صورت کلی قبول کرده است بلکه اسلام یکسری از کارهای خوب نوروز که جنبه الهی داشت و سعادت بشر در آن بود قبول کرد و به آن جهت شرعی و اسلامی داد و جهات منفی و بدش را که بوی شرک و خرافات و انحراف می‌داد ممنوع نمود.» (12)
بنابراین تنها یک روایت بر مذمت نوروز هست که برخی از بزرگان آن را نیز حمل بر تقیه کرده اند.
پی نوشت ها:
1. بحارالأنوار، ج56، 113
2. آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم بحار، ج3، ص 102
3. بحار الأنوار، ج56، ص 91
4. آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم بحار، ج3، ص: 80 و 81
5.بحارالأنوار، ج52، ص 279
6. مهدى موعود، ترجمه جلد سیزدهم بحار، علی دوانی، ص 1101، دارالکتب اسلامی
7. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، اعمال عید نوروز، ص 494، انتشارات لقمان
8. درر الأخبار با ترجمه سید مهدى حجازى و ... ص 675، ناشر: دفتر مطاالعات تاریخ و معارف اسلامى، چاپ: قم
9. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ترجمه على اکبر غفارى، ص 404، ناشر: نشر صدوق، چاپ: تهران
10. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404، ح56، ص 101.
11. رجوع شود به کتاب مسائل جدید، ج5 ، ص67، انتشارات صاحب الزمان
12.اعیاد اسلامی و نوروز، محمدی نیا، اسدالله، قم، نصایح، 1376، چاپ اول، ص 41
